师自黄梅得法，回至韶州曹侯村，人无知者。时，有儒士刘志略，礼遇甚厚。志略有姑为尼，名无尽藏，常诵大涅槃经。师暂听，即知妙义，遂为解说；尼乃执卷问字。   
    师曰：『字即不识，义即请问。』            
                        
    尼曰：『字尚不识，曷能会义？』         
                           
    师曰：『诸佛妙理，非关文字。』               
                     
    尼惊异之，遍告里中耆德云：『此是有道之士，宜请供养。』     

    有魏武侯玄孙曹叔良及居民，竞来瞻礼。时宝林古寺，自隋末兵火已废，遂于故基，重建梵宇，延师居之。俄成宝坊，师住九月余日，又为恶党寻逐。师乃遁于前山，被其纵火焚草木，师隐身挨入石中得免。石今有师趺坐膝痕及衣布之纹，因名避难石。师忆五祖怀会止藏之嘱，遂行隐于二邑焉。      
    僧法海，韶州曲江人也。初参祖师，问曰：『即心即佛，愿垂指谕。』        

    师曰：『前念不生即心，后念不灭即佛；成一切相即心离一切相即佛。吾若具说，穷劫不尽，听吾偈曰：                           

    「即心名慧，即佛乃定；定慧等持，意中清净。                        
     悟此法门，由汝习性；用本无生，双修是正。」』           
         
    法海言下大悟，以偈赞曰：      
                                    
  『即心元是佛，不悟而自屈，                                         
    我知定慧因，双修离诸物。』   
                                   
    僧法达，洪洲人，七岁出家，常诵法华经，来礼祖师；头不至地。         
     
    祖诃曰：『礼不投地，何如不礼。汝心中必有一物，蕴习何事耶？』      
         
    曰：『念法华经，已及三千部。』                        
            
    祖曰：『汝若念至万部，得其经意，不以为胜，则与吾偕行。汝今负此事业，都不知过。听吾偈曰：                                 

    『礼本折慢幢，头奚不至地；                                         
      有我罪即生，忘功福无比。」』            
                        
    师又曰：『汝名什么？』      
                                       
    曰：『名法达。』            
                                      
    师曰：『汝名法达，何曾达法？』复说偈曰：           
               
   『汝今名法达，勤诵未休歇，                                         
    空诵但循声，明心号菩萨；                                         
    汝今有缘故，吾今为汝说，                                         
    但信佛无言，莲花从口发。』   
                                   
    达闻偈悔谢曰：『而今而后，当谦恭一切。弟子诵法华经，未解经义，心常有疑，和尚智慧广大，愿略说经中义理。         
  
    师曰：『法达，法即甚达，汝心不达；经本无疑，汝心自疑。汝念此经，以何为宗？』   

    达曰：『学人根性暗钝，从来但依文诵念，岂知宗趣？』     

    师曰：『吾不识文字，汝试取经诵之一遍，吾当为汝解说。』   

    法达即高声念经，至譬喻品，师曰：『止！此经元来以因缘出世为宗，纵说多种譬喻，亦无越于此。何者因缘？经云：「诸佛世尊，唯以一大事因缘故，出现于世。」一大事者，佛之知见也。世人外迷着相，内迷着空；若能于相离相，于空离空，即是内外不迷。若悟此法，一念心开，是为开佛知见。佛犹觉也；分为四门：开觉知见、示觉知见、悟觉知见、入觉知见。若闻开示便能悟入，即觉知见，本来真性，而得出现。汝慎勿错解经意，见他道开示悟入，自是佛之知见，我辈无分。若作此解，乃是谤经毁佛也。彼既是佛，已具知见，何用更开？               
                                 
    汝今当信佛知见者，只汝自心，更无别佛。盖为一切众生，自蔽光明，贪爱尘境，外缘内扰，甘受驱驰，便劳他世尊从三昧起，种种苦口，劝令寝息，莫向外求，与佛无二；故云开佛知见。                        
                                
    吾亦劝一切人，于自心中，常开佛之知见；世人心邪，愚迷造罪，口善心恶，贪瞋嫉妒谄佞我慢，侵入害物，自开众生知见。若能正心，常生智慧，观照自心，止恶行善，是自开佛之知见。汝须念念开佛知见，勿开众生知见。开佛知见，即是出世；开众生知见，即是世间，汝若但劳劳执念，以为功课者，何异犛牛爱尾？』   

    达曰：『若然者，但得解义，不劳诵经耶？』         
                 
    师曰：『经有何过，岂障汝念？只为迷悟在人，损益由己。口诵心行，即是转经；口诵心不行，即是被经转。听吾偈曰：      

   「心迷法华转，心悟转法华，                                         
    诵经久不明，与义作雠家；                                         
    无念念即正，有念念成邪，                                         
    有无俱不计，长御白牛车。」』              
                       
    达闻偈，不觉悲泣，言下大悟，而告师曰：『法达从昔已来，实未曾转法华，乃被法华转。』再启曰：『经云：「诸大声闻乃至菩萨，皆尽思共度量，不能测佛智。」今令凡夫但悟自心，便名佛之知见，自非上根，未免疑谤。又经说三车，羊鹿之车与白牛之车，如何区利？愿和尚再垂开示。』   

    师曰：『经意分明，汝自迷背。诸三乘人，不能测佛智者，患在度量也，铙伊尽思共推，转加悬远。佛本为凡夫说，不为佛说，此理若不肯者，从他退席，殊不知坐却白牛车，更于门外觅三车。况经文明向汝道，唯一佛乘，无有余乘，若二若三。乃至无数方便，种种因缘譬喻言词，是法皆为一佛乘故。汝何不省？三车是假，为昔时故；一乘是实，为今时故。只教汝去假归真，归真之后，真亦无名。应知所有珍财，尽属于汝，由汝受用，更不作父想，亦不作子想，亦无用想；是名持法华经。从劫至劫，手不释卷，从昼至夜，无不念时也。』     

    达蒙启发，踊跃欢喜，以偈赞曰：         
                           
    『经诵三千部，曹溪一句亡，                                         
    未明出世旨，宁歇累生狂；                                         
    羊鹿牛权设，初中后善扬，                                         
    谁知火宅内，元是法中王。』     
                                 
    师曰：『汝今后才可名念经僧也。』达从此领玄旨，亦不辍诵经。      

    僧智通，寿州安丰人，初看楞伽经约千余遍，而不会三身四智，礼师求解其义。

    师曰：『三身者，清净法身，汝之性也；圆满报身，汝之智也；千百亿化身，汝之行也。若离本性，别说三身，即名有身无智；若悟三身无有自性，即名四智菩提。听吾偈曰：   

   「自性具三身，发明成四智，                                         
    不离凡闻缘，超然登佛地；                                         
    吾今为汝说，谛信永无迷，                                         
    莫学驰求者，终日说菩提。」』   

    通再启曰：『四智之义，可得闻乎？』           
                     
    师曰：『既会三身，便明四智，何更问耶？若离三身，别谈四智，此名有智无身。即此有智，还成无智。』复说偈曰﹕           
        
   『大圆镜智性清净，平等性智心无病，                                 
    妙观察智见非功，成所作智同圆镜；                                 
    五八六七果因转，但用名言无实性，                                 
    若于转处不留情，繁兴永处那伽定。         
                        
   『如上转识为智也。教中云：「转前五识为成所作智，转第六识为妙观察智，转第七识为平等性智，转第八识为大圆镜智。」虽六七因中转，五八果上转；但转其名，而不转其体也。』通顿悟性智，遂呈偈曰：  
                                          
   『三身元我体，四智本心明，                                         
    身智融无碍，应物任随形；                                         
    起修皆妄动，守住匪真精，                                         
    妙旨因师晓，终亡染污名。』        
                              
    僧志常，信州贵溪人，髫年出家，志求见性，一日参礼，师问曰：『汝从何来？欲求何事？』      
                           
    曰：『学人近往洪州白峰山礼大通和尚，蒙示见性成佛之义，未决狐疑，远来投礼，伏望和尚指示。』               
            
    师曰：『彼有何言句，汝试举看。』     
                              
    曰：『智常到彼，凡经三月，未蒙示诲。为法切故，一夕独入丈室，请问如何是某甲本心本性？                                 

    大通乃曰：「汝见虚空否？」         
                                
    对日：「见」。                        
                           
    彼曰：「汝见虚空有相貌否？」            
                           
    对曰：「虚空无形，有何相貌？」     
                                
    彼曰：「汝之本性，犹如虚空，了无一物可见，是名正见；无一物可知，是名真知。无有青黄长短，但见本源清净，觉体圆明，即名见性成佛，亦名如来知见。」  

    学人虽闻此说，犹未决了，乞和尚开示。』     
                        
    师曰：『彼师所说，犹存见知，故令汝未了。吾今示汝一偈：   

   「不见一法存无见，大似浮云遮日面，                     
    不知一法守空知，还如太虚生闪电；                           
    此之知见瞥然兴，错认何曾解方便，                                 
    汝当一念自知非，自己灵光常显现。」』               
            
    常闻偈己，心意豁然，乃述偈曰：            
                        
   『无端起知见，着相求菩提，                                         
    情存一念悟，宁越昔时迷；                                         
    自性觉源体，随照枉迁流，                                         
    不入祖师室，茫然趣两头。』         
                              
    智常一日问师曰：『佛说三乘法，又言最上乘，弟子未解，愿为教授。』  

    师曰：『汝观自本心，莫着外法相，法无四乘，人心自有等差。见闻转诵是小乘；悟法解义是中乘；依法修行是大乘。万法尽通，万法俱备，一切不染，离诸法相，一无所得，名最上乘。乘是行义，不在口争，汝须自修，莫问吾也，一切时中，自性自如。』常礼谢执侍，终师之世。            
                                 
    僧志道，广州南海人也，请益曰：『学人自出家，览涅槃经，十载有余，未明大意，愿和尚垂诲。』            
                  
    师曰：『汝何处未明？』        
                                    
    曰：『诸行无常，是生灭法，生灭灭已，寂灭为乐。于此疑惑。』

    师曰：『汝作么生疑？』   
                                          
    曰：『一切众生，当有二身；谓色身、法身也。色身无常，有生有灭；法身有常，无知无觉。经云：「生灭灭已，寂灭为乐」者，不审何身寂灭？何身受乐？若色身者，色身灭时，四大分散，全然是苦，苦不可言乐。若法身寂灭，即同草木瓦石，谁当受乐？又，法性是生灭之体，五蕴是生灭之用；一体五用，生灭是常；生则从体起用，灭则摄用归体。若听更生，即有情之类，不断不灭；若不听更生，则永归寂灭，同于无情之物。如是则一切诸法被涅槃之所禁伏，尚不得生，何乐之有？』  

    师曰：『汝是释子，何习外道断常邪见，而议最上乘法？据汝所说，即色身外别有法身，离生灭求于寂灭；又推涅槃常乐，言有身受用，斯乃执吝生死，耽着世乐。汝今当知，佛为一切迷人，认五蕴和合为自体相；分别一切法为外尘相。好生恶死，念念迁流，不知梦幻虚假，枉受轮回，以常乐涅槃，翻为苦相，终日驰求，佛愍此故，乃示涅槃真乐。剎那无有生相，剎那无有灭相，更无生灭可灭，是则寂灭现前，当现前时，亦无现前之量，乃谓常乐。此乐无有受者，亦无不受者，岂有一体五用之名？何况更言涅槃禁伏诸法，令永不生，斯乃谤佛毁法。听吾偈曰：「        
                     
    无上大涅槃，圆明常寂照，凡愚谓之死，外道执为断。                  
    诸求二乘人，目以为无作，尽属情所计，六十二见本。                  
    妄立虚假名，何为真实义？惟有过量人，通达无取舍。                  
    以知五蕴法，及以蕴中我，外现众色像，一一音声相。                  
    平等如梦幻，不起凡圣见，不作涅槃解，二边三际断。                  
    常应诸根用，而不起用想，分别一切法，不起分别想。                  
    劫火烧海底，风鼓山相击，真常寂灭乐，涅槃相如是。                  
    吾今强言说，令汝舍邪见，汝勿随言解，许汝知少分。」』           

    志道闻偈大悟，踊跃作礼而退。                                       

    行思禅师，生吉州安城刘氏，闻曹溪法席盛化，径来参礼，遂问曰：『当何所务，即不落阶级？』                                 

    师曰：『汝曾作什么来？』              
                             
    曰：『圣谛亦不为。』              
                                 
    师曰：『落何阶级？』           
                                    
    曰：『圣谛尚不为，何阶级之有？』                  
                 
    师深器之，令师首众。                 
                              
    一日，师谓曰：『汝当分化一方，无令断绝。』              
           
    思既得法，遂回吉州青原山，弘法绍化，谥号弘济禅师。   

    怀让禅师，金州杜氏子也。初谒嵩山安国师，安发之曹溪参扣。让至礼拜，师曰：『甚处来？』                                 

    曰：『嵩山。』               
                                    
    师曰：『什么物，怎么来？』                 
                        
    曰：『说似一物即不中。』         
                                 
    师曰：『还可修证否？』  
                                          
    曰：『修证即不无，污染即不得。』              
                     
    师曰：『只此不污染，诸佛之所护念；汝既如是，吾亦如是。』  
    让豁然契会，遂执侍左右一十五载，日臻玄奥；后往南岳，大阐禅宗，敕谥大慧禅师。

    永嘉玄觉禅师，温州戴氏子。少习经论，精天台止观法门，因看维摩经，发明心地。偶师弟子玄策相访，与其剧谈，出言暗合诸祖。

    策云：『仁者得法师谁？』   
                                       
    曰：『我听方等经论，各有师承；后于维摩经，悟佛心宗，未有证明者。』  

    策云：『威音王已前即得，威音王已后，无师自悟，尽是天然外道。』  

    云：『愿仁者为我证据。』                  
                        
    策云：『我言轻，曹溪有六祖大师，四方云集，并是受法者，若去，则与偕行。』                  
                             
    觉遂同策来参，绕师三匝，振锡而立。     
                           
    师曰：『夫沙门者，具三千威仪，八万细行；大德自何方而来，生大我慢？』

    觉曰：『生死事大，无常迅速。』                    
                 
    师曰：『何不体取无生，了无速乎？』              
                  
    曰：『体即无生，了本无速。』               
                       
    师曰：『如是，如是！』         
                                    
    玄觉方具威仪礼拜。                                
                 
    须臾告辞，师曰：『返太速乎？』         
                           
    曰：『本自非动，岂有速耶？』            
                          
    师曰：『谁知非动？』                 
                              
    曰：『仁者自生分别。』                       
                     
    师曰：『汝甚得无生之意。』                 
                        
    曰：『无生岂有意耶？』                    
                        
    师曰：『无意谁当分别？』              
                             
    曰：『分别亦非意。』                        
                       
    师曰：『善哉！少留一宿。』                        
                 
    时谓一宿觉，后著证道歌，盛行于世；谥曰无相大师，时称为真觉焉。  

    禅者智隍，初参五祖，自谓已得正受，庵居长坐，积二十年。师弟子玄策游方至河朔，闻隍之名，造庵问云：『汝在此作什么？』   

    隍曰：『入定。』                        
                          
    策云：『汝云入定，为有心入耶？无心入耶？若无心入者，一切无情草木瓦石，应合得定；若有心入者，一切有情含识之流，亦应得定。』

    隍曰：『我正入定时，不见有有无之心。』

    策云：『不见有有无之心，即是常定，何有出入？若有出入，即非大定。』

    隍无对，良久，问曰：『师嗣谁耶？』

    策云：『我师曹溪六祖。』

    策云：『我师所说，妙湛圆寂，体用如如；五阴本空，六尘非有；不出不入，不定不乱；禅性无住，离住禅寂；禅性无生，离生禅想；心如虚空，亦无虚空之量。』   

    隍闻是说，径来谒师。  

    师问云：『仁者何来？』         
                                   
    隍具述前缘。

    师云：『诚如所言。』               
                              
    师悯其远来，遂垂开决。隍于是大悟，二十年所得心都无影响。其夜河北士庶，闻空中有声云：『隍禅师今日得道。』      

    隍后礼辞，复归河北，开化四众。               
                     
    有一童子，名神会，襄阳高氏子，年十三，自玉泉来参礼。

    师曰：『知识远来艰辛，还将得本来否？若有本则合识主，试说看。』

    会曰:『以无住为本，见即是主。』              
                     
    师曰：『这沙弥争合取次语。』            
                           
    会乃问曰：『和尚坐禅，还见不见？』  
                              
    师以柱杖打三下云：『吾打汝是痛不痛？』                              

    对曰：『亦痛，亦不痛。』         
                                 
    师曰：『吾亦见，亦不见。』           
                              
    神会问：『如何是亦见，亦不见？』               
                  
    师云：『吾之所见，常见自心过愆，不见他人是非好恶，是以亦见亦不见。汝言亦痛亦不痛如何？汝若不痛，同其木石；若痛，则同凡夫，即起恚恨。汝向前见不见是二边；痛不痛是生灭。汝自性且不见，敢尔弄人？』神会礼拜悔谢。      
     
    师又曰：『汝若心迷不见，问善知识觅路；汝若心悟，即自见性，依法修行。汝自迷不见自心，却来问吾见与不见。吾见自知，岂待汝迷？汝若自见，亦不待吾迷，何不自知自见，乃问吾见与不见？』        
                                       
    神会再礼百余拜，求谢过愆，服勤给侍，不离左右。

    一日，师告众曰：『吾有一物，无头无尾，无名无字，无背无面，诸人还识否？』                                       

    神会出曰：『是诸佛之本源，神会之佛性。』           
               
    师曰：『向汝道无名无字，汝便唤作本源佛性。汝向去有把茆盖头，也只成个知解宗徒。』  

    祖师灭后，会入京洛，大弘曹溪顿教，著显宗记，盛行于世；是谓荷泽禅师。
　
    一僧问师曰：『黄梅意旨，甚么人得？』师云：『会佛法人得。』僧云：『和尚还得否？』师云：『我不会佛法。』   
   
    师一日欲濯所授之衣，而无美泉；因至寺后五里许，见山林郁茂，瑞气盘旋；师振锡卓地，泉应手而山，积以为池，乃跪膝浣衣石上。  

    有蜀僧方辩谒师，师曰：『上人攻何事业？』         
                 
    曰：『善塑。』      
                                             
    师正色曰：『汝试塑看。』

    辩罔措。过数日塑就。真相可高七寸。曲尽其妙。  
  
    师笑曰：『汝善塑性，不解佛性。』                  
                 
    即为摩顶授记，永与人天为福田，仍以衣酬之。           
              
    辩取衣分为三：『一披塑像，一自留，一用椶裹瘗地中。誓曰：『后得此衣，乃吾出世，住持于此，重建殿宇。』宋嘉祐八年，有僧惟先，修殿掘地，得衣如新。像在高泉寺，祈祷辄应。               
                                          
    有僧举卧轮禅师偈云：
                                             
    『卧轮有伎俩，能断百思想，                                         
    对境心不起，菩提日日长。』
                                      
    师闻之曰：『此偈未明心地，若依而行之，是加系缚。』

    因示一偈曰：              
                                         
    『惠能没伎俩，不断百思想，                                         
    对境心数起，菩提作么长。』                                       
  

       师自黄梅得法，回至韶州曹侯村，人无知者。时，有儒士刘志略，礼遇甚厚。志略有姑为尼，名无尽藏，常诵大涅槃经。师暂听，即知妙义，遂为解说；尼乃执卷问字。   
    师曰：『字即不识，义即请问。』            
                        
    尼曰：『字尚不识，曷能会义？』         
                           
    师曰：『诸佛妙理，非关文字。』               
                     
    尼惊异之，遍告里中耆德云：『此是有道之士，宜请供养。』     

    有魏武侯玄孙曹叔良及居民，竞来瞻礼。时宝林古寺，自隋末兵火已废，遂于故基，重建梵宇，延师居之。俄成宝坊，师住九月余日，又为恶党寻逐。师乃遁于前山，被其纵火焚草木，师隐身挨入石中得免。石今有师趺坐膝痕及衣布之纹，因名避难石。师忆五祖怀会止藏之嘱，遂行隐于二邑焉。      
    僧法海，韶州曲江人也。初参祖师，问曰：『即心即佛，愿垂指谕。』        

    师曰：『前念不生即心，后念不灭即佛；成一切相即心离一切相即佛。吾若具说，穷劫不尽，听吾偈曰：                           

    「即心名慧，即佛乃定；定慧等持，意中清净。                        
     悟此法门，由汝习性；用本无生，双修是正。」』           
         
    法海言下大悟，以偈赞曰：      
                                    
  『即心元是佛，不悟而自屈，                                         
    我知定慧因，双修离诸物。』   
                                   
    僧法达，洪洲人，七岁出家，常诵法华经，来礼祖师；头不至地。         
     
    祖诃曰：『礼不投地，何如不礼。汝心中必有一物，蕴习何事耶？』      
         
    曰：『念法华经，已及三千部。』                        
            
    祖曰：『汝若念至万部，得其经意，不以为胜，则与吾偕行。汝今负此事业，都不知过。听吾偈曰：                                 

    『礼本折慢幢，头奚不至地；                                         
      有我罪即生，忘功福无比。」』            
                        
    师又曰：『汝名什么？』      
                                       
    曰：『名法达。』            
                                      
    师曰：『汝名法达，何曾达法？』复说偈曰：           
               
   『汝今名法达，勤诵未休歇，                                         
    空诵但循声，明心号菩萨；                                         
    汝今有缘故，吾今为汝说，                                         
    但信佛无言，莲花从口发。』   
                                   
    达闻偈悔谢曰：『而今而后，当谦恭一切。弟子诵法华经，未解经义，心常有疑，和尚智慧广大，愿略说经中义理。         
  
    师曰：『法达，法即甚达，汝心不达；经本无疑，汝心自疑。汝念此经，以何为宗？』   

    达曰：『学人根性暗钝，从来但依文诵念，岂知宗趣？』     

    师曰：『吾不识文字，汝试取经诵之一遍，吾当为汝解说。』   

    法达即高声念经，至譬喻品，师曰：『止！此经元来以因缘出世为宗，纵说多种譬喻，亦无越于此。何者因缘？经云：「诸佛世尊，唯以一大事因缘故，出现于世。」一大事者，佛之知见也。世人外迷着相，内迷着空；若能于相离相，于空离空，即是内外不迷。若悟此法，一念心开，是为开佛知见。佛犹觉也；分为四门：开觉知见、示觉知见、悟觉知见、入觉知见。若闻开示便能悟入，即觉知见，本来真性，而得出现。汝慎勿错解经意，见他道开示悟入，自是佛之知见，我辈无分。若作此解，乃是谤经毁佛也。彼既是佛，已具知见，何用更开？               
                                 
    汝今当信佛知见者，只汝自心，更无别佛。盖为一切众生，自蔽光明，贪爱尘境，外缘内扰，甘受驱驰，便劳他世尊从三昧起，种种苦口，劝令寝息，莫向外求，与佛无二；故云开佛知见。                        
                                
    吾亦劝一切人，于自心中，常开佛之知见；世人心邪，愚迷造罪，口善心恶，贪瞋嫉妒谄佞我慢，侵入害物，自开众生知见。若能正心，常生智慧，观照自心，止恶行善，是自开佛之知见。汝须念念开佛知见，勿开众生知见。开佛知见，即是出世；开众生知见，即是世间，汝若但劳劳执念，以为功课者，何异犛牛爱尾？』   

    达曰：『若然者，但得解义，不劳诵经耶？』         
                 
    师曰：『经有何过，岂障汝念？只为迷悟在人，损益由己。口诵心行，即是转经；口诵心不行，即是被经转。听吾偈曰：      

   「心迷法华转，心悟转法华，                                         
    诵经久不明，与义作雠家；                                         
    无念念即正，有念念成邪，                                         
    有无俱不计，长御白牛车。」』              
                       
    达闻偈，不觉悲泣，言下大悟，而告师曰：『法达从昔已来，实未曾转法华，乃被法华转。』再启曰：『经云：「诸大声闻乃至菩萨，皆尽思共度量，不能测佛智。」今令凡夫但悟自心，便名佛之知见，自非上根，未免疑谤。又经说三车，羊鹿之车与白牛之车，如何区利？愿和尚再垂开示。』   

    师曰：『经意分明，汝自迷背。诸三乘人，不能测佛智者，患在度量也，铙伊尽思共推，转加悬远。佛本为凡夫说，不为佛说，此理若不肯者，从他退席，殊不知坐却白牛车，更于门外觅三车。况经文明向汝道，唯一佛乘，无有余乘，若二若三。乃至无数方便，种种因缘譬喻言词，是法皆为一佛乘故。汝何不省？三车是假，为昔时故；一乘是实，为今时故。只教汝去假归真，归真之后，真亦无名。应知所有珍财，尽属于汝，由汝受用，更不作父想，亦不作子想，亦无用想；是名持法华经。从劫至劫，手不释卷，从昼至夜，无不念时也。』     

    达蒙启发，踊跃欢喜，以偈赞曰：         
                           
    『经诵三千部，曹溪一句亡，                                         
    未明出世旨，宁歇累生狂；                                         
    羊鹿牛权设，初中后善扬，                                         
    谁知火宅内，元是法中王。』     
                                 
    师曰：『汝今后才可名念经僧也。』达从此领玄旨，亦不辍诵经。      

    僧智通，寿州安丰人，初看楞伽经约千余遍，而不会三身四智，礼师求解其义。

    师曰：『三身者，清净法身，汝之性也；圆满报身，汝之智也；千百亿化身，汝之行也。若离本性，别说三身，即名有身无智；若悟三身无有自性，即名四智菩提。听吾偈曰：   

   「自性具三身，发明成四智，                                         
    不离凡闻缘，超然登佛地；                                         
    吾今为汝说，谛信永无迷，                                         
    莫学驰求者，终日说菩提。」』   

    通再启曰：『四智之义，可得闻乎？』           
                     
    师曰：『既会三身，便明四智，何更问耶？若离三身，别谈四智，此名有智无身。即此有智，还成无智。』复说偈曰﹕           
        
   『大圆镜智性清净，平等性智心无病，                                 
    妙观察智见非功，成所作智同圆镜；                                 
    五八六七果因转，但用名言无实性，                                 
    若于转处不留情，繁兴永处那伽定。         
                        
   『如上转识为智也。教中云：「转前五识为成所作智，转第六识为妙观察智，转第七识为平等性智，转第八识为大圆镜智。」虽六七因中转，五八果上转；但转其名，而不转其体也。』通顿悟性智，遂呈偈曰：  
                                          
   『三身元我体，四智本心明，                                         
    身智融无碍，应物任随形；                                         
    起修皆妄动，守住匪真精，                                         
    妙旨因师晓，终亡染污名。』        
                              
    僧志常，信州贵溪人，髫年出家，志求见性，一日参礼，师问曰：『汝从何来？欲求何事？』      
                           
    曰：『学人近往洪州白峰山礼大通和尚，蒙示见性成佛之义，未决狐疑，远来投礼，伏望和尚指示。』               
            
    师曰：『彼有何言句，汝试举看。』     
                              
    曰：『智常到彼，凡经三月，未蒙示诲。为法切故，一夕独入丈室，请问如何是某甲本心本性？                                 

    大通乃曰：「汝见虚空否？」         
                                
    对日：「见」。                        
                           
    彼曰：「汝见虚空有相貌否？」            
                           
    对曰：「虚空无形，有何相貌？」     
                                
    彼曰：「汝之本性，犹如虚空，了无一物可见，是名正见；无一物可知，是名真知。无有青黄长短，但见本源清净，觉体圆明，即名见性成佛，亦名如来知见。」  

    学人虽闻此说，犹未决了，乞和尚开示。』     
                        
    师曰：『彼师所说，犹存见知，故令汝未了。吾今示汝一偈：   

   「不见一法存无见，大似浮云遮日面，                     
    不知一法守空知，还如太虚生闪电；                           
    此之知见瞥然兴，错认何曾解方便，                                 
    汝当一念自知非，自己灵光常显现。」』               
            
    常闻偈己，心意豁然，乃述偈曰：            
                        
   『无端起知见，着相求菩提，                                         
    情存一念悟，宁越昔时迷；                                         
    自性觉源体，随照枉迁流，                                         
    不入祖师室，茫然趣两头。』         
                              
    智常一日问师曰：『佛说三乘法，又言最上乘，弟子未解，愿为教授。』  

    师曰：『汝观自本心，莫着外法相，法无四乘，人心自有等差。见闻转诵是小乘；悟法解义是中乘；依法修行是大乘。万法尽通，万法俱备，一切不染，离诸法相，一无所得，名最上乘。乘是行义，不在口争，汝须自修，莫问吾也，一切时中，自性自如。』常礼谢执侍，终师之世。            
                                 
    僧志道，广州南海人也，请益曰：『学人自出家，览涅槃经，十载有余，未明大意，愿和尚垂诲。』            
                  
    师曰：『汝何处未明？』        
                                    
    曰：『诸行无常，是生灭法，生灭灭已，寂灭为乐。于此疑惑。』

    师曰：『汝作么生疑？』   
                                          
    曰：『一切众生，当有二身；谓色身、法身也。色身无常，有生有灭；法身有常，无知无觉。经云：「生灭灭已，寂灭为乐」者，不审何身寂灭？何身受乐？若色身者，色身灭时，四大分散，全然是苦，苦不可言乐。若法身寂灭，即同草木瓦石，谁当受乐？又，法性是生灭之体，五蕴是生灭之用；一体五用，生灭是常；生则从体起用，灭则摄用归体。若听更生，即有情之类，不断不灭；若不听更生，则永归寂灭，同于无情之物。如是则一切诸法被涅槃之所禁伏，尚不得生，何乐之有？』  

    师曰：『汝是释子，何习外道断常邪见，而议最上乘法？据汝所说，即色身外别有法身，离生灭求于寂灭；又推涅槃常乐，言有身受用，斯乃执吝生死，耽着世乐。汝今当知，佛为一切迷人，认五蕴和合为自体相；分别一切法为外尘相。好生恶死，念念迁流，不知梦幻虚假，枉受轮回，以常乐涅槃，翻为苦相，终日驰求，佛愍此故，乃示涅槃真乐。剎那无有生相，剎那无有灭相，更无生灭可灭，是则寂灭现前，当现前时，亦无现前之量，乃谓常乐。此乐无有受者，亦无不受者，岂有一体五用之名？何况更言涅槃禁伏诸法，令永不生，斯乃谤佛毁法。听吾偈曰：「        
                     
    无上大涅槃，圆明常寂照，凡愚谓之死，外道执为断。                  
    诸求二乘人，目以为无作，尽属情所计，六十二见本。                  
    妄立虚假名，何为真实义？惟有过量人，通达无取舍。                  
    以知五蕴法，及以蕴中我，外现众色像，一一音声相。                  
    平等如梦幻，不起凡圣见，不作涅槃解，二边三际断。                  
    常应诸根用，而不起用想，分别一切法，不起分别想。                  
    劫火烧海底，风鼓山相击，真常寂灭乐，涅槃相如是。                  
    吾今强言说，令汝舍邪见，汝勿随言解，许汝知少分。」』           

    志道闻偈大悟，踊跃作礼而退。                                       

    行思禅师，生吉州安城刘氏，闻曹溪法席盛化，径来参礼，遂问曰：『当何所务，即不落阶级？』                                 

    师曰：『汝曾作什么来？』              
                             
    曰：『圣谛亦不为。』              
                                 
    师曰：『落何阶级？』           
                                    
    曰：『圣谛尚不为，何阶级之有？』                  
                 
    师深器之，令师首众。                 
                              
    一日，师谓曰：『汝当分化一方，无令断绝。』              
           
    思既得法，遂回吉州青原山，弘法绍化，谥号弘济禅师。   

    怀让禅师，金州杜氏子也。初谒嵩山安国师，安发之曹溪参扣。让至礼拜，师曰：『甚处来？』                                 

    曰：『嵩山。』               
                                    
    师曰：『什么物，怎么来？』                 
                        
    曰：『说似一物即不中。』         
                                 
    师曰：『还可修证否？』  
                                          
    曰：『修证即不无，污染即不得。』              
                     
    师曰：『只此不污染，诸佛之所护念；汝既如是，吾亦如是。』  
    让豁然契会，遂执侍左右一十五载，日臻玄奥；后往南岳，大阐禅宗，敕谥大慧禅师。

    永嘉玄觉禅师，温州戴氏子。少习经论，精天台止观法门，因看维摩经，发明心地。偶师弟子玄策相访，与其剧谈，出言暗合诸祖。

    策云：『仁者得法师谁？』   
                                       
    曰：『我听方等经论，各有师承；后于维摩经，悟佛心宗，未有证明者。』  

    策云：『威音王已前即得，威音王已后，无师自悟，尽是天然外道。』  

    云：『愿仁者为我证据。』                  
                        
    策云：『我言轻，曹溪有六祖大师，四方云集，并是受法者，若去，则与偕行。』                  
                             
    觉遂同策来参，绕师三匝，振锡而立。     
                           
    师曰：『夫沙门者，具三千威仪，八万细行；大德自何方而来，生大我慢？』

    觉曰：『生死事大，无常迅速。』                    
                 
    师曰：『何不体取无生，了无速乎？』              
                  
    曰：『体即无生，了本无速。』               
                       
    师曰：『如是，如是！』         
                                    
    玄觉方具威仪礼拜。                                
                 
    须臾告辞，师曰：『返太速乎？』         
                           
    曰：『本自非动，岂有速耶？』            
                          
    师曰：『谁知非动？』                 
                              
    曰：『仁者自生分别。』                       
                     
    师曰：『汝甚得无生之意。』                 
                        
    曰：『无生岂有意耶？』                    
                        
    师曰：『无意谁当分别？』              
                             
    曰：『分别亦非意。』                        
                       
    师曰：『善哉！少留一宿。』                        
                 
    时谓一宿觉，后著证道歌，盛行于世；谥曰无相大师，时称为真觉焉。  

    禅者智隍，初参五祖，自谓已得正受，庵居长坐，积二十年。师弟子玄策游方至河朔，闻隍之名，造庵问云：『汝在此作什么？』   

    隍曰：『入定。』                        
                          
    策云：『汝云入定，为有心入耶？无心入耶？若无心入者，一切无情草木瓦石，应合得定；若有心入者，一切有情含识之流，亦应得定。』

    隍曰：『我正入定时，不见有有无之心。』

    策云：『不见有有无之心，即是常定，何有出入？若有出入，即非大定。』

    隍无对，良久，问曰：『师嗣谁耶？』

    策云：『我师曹溪六祖。』

    策云：『我师所说，妙湛圆寂，体用如如；五阴本空，六尘非有；不出不入，不定不乱；禅性无住，离住禅寂；禅性无生，离生禅想；心如虚空，亦无虚空之量。』   

    隍闻是说，径来谒师。  

    师问云：『仁者何来？』         
                                   
    隍具述前缘。

    师云：『诚如所言。』               
                              
    师悯其远来，遂垂开决。隍于是大悟，二十年所得心都无影响。其夜河北士庶，闻空中有声云：『隍禅师今日得道。』      

    隍后礼辞，复归河北，开化四众。               
                     
    有一童子，名神会，襄阳高氏子，年十三，自玉泉来参礼。

    师曰：『知识远来艰辛，还将得本来否？若有本则合识主，试说看。』

    会曰:『以无住为本，见即是主。』              
                     
    师曰：『这沙弥争合取次语。』            
                           
    会乃问曰：『和尚坐禅，还见不见？』  
                              
    师以柱杖打三下云：『吾打汝是痛不痛？』                              

    对曰：『亦痛，亦不痛。』         
                                 
    师曰：『吾亦见，亦不见。』           
                              
    神会问：『如何是亦见，亦不见？』               
                  
    师云：『吾之所见，常见自心过愆，不见他人是非好恶，是以亦见亦不见。汝言亦痛亦不痛如何？汝若不痛，同其木石；若痛，则同凡夫，即起恚恨。汝向前见不见是二边；痛不痛是生灭。汝自性且不见，敢尔弄人？』神会礼拜悔谢。      
     
    师又曰：『汝若心迷不见，问善知识觅路；汝若心悟，即自见性，依法修行。汝自迷不见自心，却来问吾见与不见。吾见自知，岂待汝迷？汝若自见，亦不待吾迷，何不自知自见，乃问吾见与不见？』        
                                       
    神会再礼百余拜，求谢过愆，服勤给侍，不离左右。

    一日，师告众曰：『吾有一物，无头无尾，无名无字，无背无面，诸人还识否？』                                       

    神会出曰：『是诸佛之本源，神会之佛性。』           
               
    师曰：『向汝道无名无字，汝便唤作本源佛性。汝向去有把茆盖头，也只成个知解宗徒。』  

    祖师灭后，会入京洛，大弘曹溪顿教，著显宗记，盛行于世；是谓荷泽禅师。
　
    一僧问师曰：『黄梅意旨，甚么人得？』师云：『会佛法人得。』僧云：『和尚还得否？』师云：『我不会佛法。』   
   
    师一日欲濯所授之衣，而无美泉；因至寺后五里许，见山林郁茂，瑞气盘旋；师振锡卓地，泉应手而山，积以为池，乃跪膝浣衣石上。  

    有蜀僧方辩谒师，师曰：『上人攻何事业？』         
                 
    曰：『善塑。』      
                                             
    师正色曰：『汝试塑看。』

    辩罔措。过数日塑就。真相可高七寸。曲尽其妙。  
  
    师笑曰：『汝善塑性，不解佛性。』                  
                 
    即为摩顶授记，永与人天为福田，仍以衣酬之。           
              
    辩取衣分为三：『一披塑像，一自留，一用椶裹瘗地中。誓曰：『后得此衣，乃吾出世，住持于此，重建殿宇。』宋嘉祐八年，有僧惟先，修殿掘地，得衣如新。像在高泉寺，祈祷辄应。               
                                          
    有僧举卧轮禅师偈云：
                                             
    『卧轮有伎俩，能断百思想，                                         
    对境心不起，菩提日日长。』
                                      
    师闻之曰：『此偈未明心地，若依而行之，是加系缚。』

    因示一偈曰：              
                                         
    『惠能没伎俩，不断百思想，                                         
    对境心数起，菩提作么长。』